Ο Ιωάννης Κρητικός (Πάτρα - Παχυκάλαμος Άρτας, 1897) ήταν Έλληνας αθλητής, έπειτα γυμναστής και ιδρυτής αθλητικών συλλόγων. Ιδρυτής της Παναχαϊκής και από τα ιδρυτικά μέλη του Πανελληνίου , πολέμησε σαν έφεδρος αξιωματικός κι έπεσε στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Γεννήθηκε στην Πάτρα και καταγόταν από γνωστή οικογένεια της πόλης , ήταν γιος του Χαράλαμπου Κρητικού κι αδελφός του βιομηχάνου και αθλητή της Παναχαϊκής Περικλή , παππούς του ήταν ο Χριστόδουλος Κρητικός αγωνιστής του 1821. Νεαρός πήγε στην Αθήνα για σπουδές στα μαθηματικά αλλά τον τράβηξε ο αθλητισμός και φοίτησε και στην δημόσια διετή σχολή γυμναστών με καθηγητή γυμναστή τον Ιωάννη Φωκιανό όπου ασχολήθηκε ενεργά με τον αθλητισμό.Το 1889 πήρε μέρος στα Δ' Ολύμπια που οργανώθηκαν στην Αθήνα από τον Ι. Φωκιανό. Ο Κρητικός τερμάτισε πρώτος στον αγώνα δρόμου ταχύτητος μίας στροφής και στο άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρον. Το 1890 πήρε μέρος στους αγώνες του Κεντρικού γυμναστηρίου όπου γυμναζόταν και ήταν δεύτερος στις ασκήσεις με κρίκους και στην άρση βαρών με ένα χέρι. Το 1891 στους εσωτερικούς αγώνες του Πανελλήνιου Γ.Σ. ήταν επίσης πρώτος στην άρση βαρών με ένα χέρι όπου για έπαθλο κέρδισε 80 δρχ.
Τον Φεβρουάριο του 1891 ιδρύεται στην Αθήνα ο Πανελλήνιος Γ.Σ. και στα ιδρυτικά του μέλη αναφέρεται ο Κρητικός. Την ίδια χρονιά αποφοιτά από την σχολή γυμναστών και διορίζεται καθηγητής γυμναστικής στην Πάτρα, ο Κρητικός τότε παράτησε και τη σχολή μαθηματικών. Στην Πάτρα την εποχή εκείνη δεν υπήρχε κάποιος αθλητικός σύλλογος και πρώτο μέλημα του Κρητικού και με παρότρυνση του Φωκιανού ήταν να ιδρύσει κάποιο σύλλογο. Έτσι στις 14 Ιουνίου 1891 η εφημερίδα Φορολογούμενος ανακοινώνει την ίδρυση του συλλόγου του Κρητικού :
Κάλλιστοι νέοι της ημετέρας πόλεως έθεντο κατ' αυτάς τας βάσεις λαμπρού σωματείου γυμναστικού δηλονότι συλλόγου, εις ον έδωσαν τίτλον Παναχαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος
Ήταν η ίδρυση του Παναχαϊκού Γυμναστικού Συλλόγου από τον Ιωάννη Κρητικό, της σημερινής Παναχαϊκής. Αμέσως με την ανακοίνωση ίδρυσης αθλητικού συλλόγου πολλοί νέοι της πόλης έσπευσαν να εγγραφούν σε αυτόν, αναφέρονται 500 τα πρώτα μέλη. Στις εκλογές για ανάδειξή διοικητικού συμβουλίου ο Κρητικός ανέλαβε την θέση του "επόπτη ασκήσεων", επανεξελέγη άλλες δύο θητείες έως τον Δεκέμβριο του 1893 όπου παραιτήθηκε. Ταυτόχρονα ο Κρητικός ήταν και ο γυμναστής-προπονητής των αθλητών αλλά αναφέρεται και σαν αθλητής του συλλόγου. Το 1892 κατά τις εκλογές όλο το διοικητικό συμβούλιο δεν επανεκλέγει και κατηγορήθηκε για κακή διοίκηση εκτός του Κρητικού που ήταν ο μόνος που επανεκλέγει.
Το 1894 επιστρατεύτηκε κατά τον πόλεμο του 1897 ως έφεδρος αξιωματικός του Ελληνικού στρατού, σκοτώθηκε στην μάχη στον Παχυκάλαμο Άρτας και τάφηκε εκεί. Ο Κρητικός υπηρετούσε στο 9ο σύνταγμα πεζικού έφεδρος ανθυπολοχαγός και φτάνοντας στο χωριό Μπάνι, σήμερα Λουτρότοπος, το σύνταγμα ενεπλάκη σε μάχη με τους Τούρκους όπου ο Κρητικός τραυματίστηκε βαριά.
Αναφέρεται ότι η διμοιρία του Κρητικού πλησίασε μια ομάδα Τούρκων και Αλβανών από 50-60 άτομα που ήταν οχυρωμένοι, ο Κρητικός τους ζήτησε να παραδοθούν αλλά αυτοί αρνήθηκαν και διέταξε έφοδο. Κατά την έφοδο ο Κρητικός βρέθηκε αντιμέτωπος με δύο Τούρκους αξιωματικούς όπου φόνευσε τον έναν που ήταν αδελφός του Φουάτ Μπέη. Στην προσπάθεια του να φονεύσει και τον άλλον προσπάθησε να πάρει το όπλο ενός στρατιώτη του για να τον πυροβολήσει αλλά δεν πρόλαβε τον πυροβόλησε πρώτος ο Τούρκος στο στήθος με διαμπερές τραύμα.
Κατά την μεταφορά του στο χειρουργείο διαισθανόμενος ότι θα πεθάνει ζήτησε : Να μην μου σταυρώσετε τα χέρια , έτσι όπως κρατώ την πληγή μου με το δεξί χέρι να με θάψετε.
Mετά από λίγη ώρα απεβίωσε και τάφηκε σύμφωνα με την τελευταία επιθυμία του στον περίβολο ενός εξωκλησιού που βρισκόταν εκεί κοντά.
Ο θάνατος του Ιωάννη Κρητικού, ιδρυτή της Παναχαϊκής, στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όπως περιγράφεται στο βιβλίο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ του Ηλία Ι. Οικονομόπουλου, Εκδόσεις Γεώργιου Δ. Φέξη, Αθήνα 1897. (Περιέχεται στη συλλογή ΑΝΕΜΗ)
Σκοτώθηκε στην επίθεση του 9ου συντάγματος Πεζικού, στο οποίο ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός, τη Μεγάλη Δευτέρα 7 Απριλίου 1897.
Θάφτηκε επι τόπου, παρουσία του Χρήστου Π. Κορύλλου, ο οποίος ήταν ιατρός στο πρόχειρο χειρουργείο του Ερυθρού Σταυρού, και το περιέγραψε αργότερα.
Σκοτώθηκε στην επίθεση του 9ου συντάγματος Πεζικού, στο οποίο ήταν έφεδρος ανθυπολοχαγός, τη Μεγάλη Δευτέρα 7 Απριλίου 1897.
Θάφτηκε επι τόπου, παρουσία του Χρήστου Π. Κορύλλου, ο οποίος ήταν ιατρός στο πρόχειρο χειρουργείο του Ερυθρού Σταυρού, και το περιέγραψε αργότερα.
Αποσπάσματα από τις σελίδες 440-442
Εν τω μεταξύ, εις το Μπάνι, ενηργείτο επιτυχής εισβολή του ημετέρου 9ου πεζικού συντάγματος. Η εισβολή ήρξατο από πρωίας υπό το ταχύ πυρ του εχθρού· πρώτος εισέβαλε λόχος μηχανικού, καταλαβών αυθωρεί τα επί της οθωμανικής όχθης ανορυχθέντα εν ριπή οφθαλμού ταχύσκαπτα, ηκολούθησε δε κατόπιν λόχος πεζικού, ενώ το πυροβολικόν κατέστρεφεν εντελώς τον αντίκρυ τουρκικόν στρατώνα και παρέλυε την από στιγμής εις στιγμήν εξασθενούσαν αντίστασιν του εχθρού· τέλος δε, περί την 2 μ.μ. είχεν ήδη εισβάλει εις το εχθρικόν έδαφος ολόκληρον το 9ον σύνταγμα υπό την διοίκησιν του συνταγματάρχου Γκολφινοπούλου και του ταγματάρχου Γερογιάννη μετ΄αναλόγου πυροβολικού υπό τον Κ. Τρικούπην και δύο ιλών ιππικού, των Τούρκων τραπέντων ήδη, κατόπιν όντως ανδρικής αντιστάσεως, εις φυγήν προς την Φιλιππιάδα· η επιτυχής αύτη εισβολή, καθ΄ην διεκρίθη ο ανθυπολοχαγός του πυροβολικού Δ. Βουρνάζος καταστρέψας και τα έναντι αξίας εκατομμυρίου κτήματα του περιφήμου Φουάτ βέη, εστοίχισεν εις τους ημετέρους 9 νεκρούς και 19 τραυματίες, χάρις τη λαμπρά ενεργεία του πυροβολικού, και τη συμπράξει δύο πλοίων της Μοίρας του Αμβρακικού, των αντιπάλων αφέντων επί του πεδίου της μάχης πενταπλασίους και πλέον. Μόλις εισβαλόντες οι ημέτεροι περιεκύκλωσαν τους Τούρκους εις τα αντίκρυ της ελληνικής όχθης οθωμανικά χωρία Νεοχώρι και Παχυκάλαμο, ενώ δε επροχώρουν ακάθεκτοι προς τα εμπρός, προβαίνοντες εις την κατάληψιν διαφόρων επικαίρων σημείων και στρατηγικών θέσεων, προσεβλήθησαν αίφνης δια συμπυρσοκροτήσεως εκ μέρους σώματος εχθρικού στρατού κεκρυμμένου όπισθεν λίθων, αγροικιών και χόρτων· πίπτουν τότε πρηνείς οι προελαύνοντες αφ' ου υπέστησαν τινάς απωλείας εις τραυματίας κυρίως, εν οις ελαφρώς μεν ο λοχαγός του μηχανικού Γεωργιάδης, πληγωθείς καθ' ην στιγμήν ετοποθέτει επί του ποταμού κινητήν γέφυραν, βαρέως δε και αποθανών εκ των τραυμάτων του ο εκ Πατρών έφεδρος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Κρητικός εις εκ των μάλλον τιμήσαντων το σώμα των εφέδρων αξιωματικών μας, όπερ τοσαύτας και τόσον αφιλοκερδείς προσήνεγκε πάνυ φιλοτίμως υπηρεσίας εις τον ατυχή ημών αγώνα. Ο Ιω. Κρητικός, ήτο τύπος γνησίου Έλληνος υπεράνω πάσης αρετής τιθεμένου την εθνικήν και ατομικήν φιλοτιμίαν, εκ νεότητος επιρρεπής εις τανδρικά και τανδρίζοντα ψυχήν και σώμα έργα, εις δε εκ των πρωτεργατών της εν Πάτραις συστάσεως της αρίστης γυμναστικής εταιρίας «Παναχαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος». Έπεσε μαχόμενος μετ΄εκτάκτου ανδρείας· είχε πλησιάσει μετά του υπ' αυτόν σώματος εις τινα περίβολον όπου ήσαν ωχυρωμένοι 50 ή 60 Τούρκοι και Αλβανοί. -«Παραδοθήτε, αν αγαπάτε την ζωήν σας !» εφώναξεν ο Κρητικός. Αλλ' ο φανατισμός των Τούρκων δεν επιτρέπει τοιαύτας λιποψυχίας. Ο εχθρός απεκρίθη εις την πρότασίν του δια συμπυρσοκροτήσεως· ηγούμενος τότε της διμοιρίας του ο Κρητικός εποιήσατο έφοδον λυσσώδη κ' ευρέθη αίφνης αντιμέτωπος δύο Τούρκων υπολοχαγών, και τον μεν εξ αυτών, Μεχμέτ ονόματι, αδελφόν του περιβοήτου Φουάτ βέη, εφόνευσε δια του πολυκρότου, θέλων δε να φονεύση και τον έτερον και μη έχων πεποίθησιν εις το πολύκροτόν του, έστρεψε να λάβη το όπλον ενός εκ των στρατιωτών· την στιγμήν εκείνην ο ζων υπολοχαγός επυροβόλησε κατά του κρητικού δια του όπλου του και η σφαίρα εισελθούσα δια της δεξιάς μασχάλης εξήλθεν ολίγον κάτωθεν του αριστερού μαστού. Ενώ μετεφέρετο εις το χειρουργείον εκράτει δια της δεξιάς χειρός του την προς τα αριστερά πληγήν του, αφ' ου δε ησθάνθη επερχόμενον το τέλος του είπεν εις τους φέροντας αυτόν στρατιώτας:
- Να μη μου σταυρώσετε τα χέρια· έτσι όπως κρατώ την πληγή μου με το δεξί χέρι να με θάψετε.
Ούτω και εγένετο. Μετ' ολίγον ο νεκρός του ατυχούς ανθυπολοχαγού εθάπτετο εις μικρόν εγγύς εξωκλήσιον....
Λύσσα εκδικήσεως κατέλαβε τους μαχητάς μας μόλις ο γενναίος ανθυπολοχαγός έπεσε βαρέως τετραυματισμένος, εξετοπίσθησαν δε οι φονείς του, εδεκατίσθησαν, διεσκορπίσθησαν και τέσσαρες εξ αυτών συνεληφθησαν αιχμάλωτοι.
(Πηγή:http://el.wikipedia.org-http://www.axaioi3.gr)Εν τω μεταξύ, εις το Μπάνι, ενηργείτο επιτυχής εισβολή του ημετέρου 9ου πεζικού συντάγματος. Η εισβολή ήρξατο από πρωίας υπό το ταχύ πυρ του εχθρού· πρώτος εισέβαλε λόχος μηχανικού, καταλαβών αυθωρεί τα επί της οθωμανικής όχθης ανορυχθέντα εν ριπή οφθαλμού ταχύσκαπτα, ηκολούθησε δε κατόπιν λόχος πεζικού, ενώ το πυροβολικόν κατέστρεφεν εντελώς τον αντίκρυ τουρκικόν στρατώνα και παρέλυε την από στιγμής εις στιγμήν εξασθενούσαν αντίστασιν του εχθρού· τέλος δε, περί την 2 μ.μ. είχεν ήδη εισβάλει εις το εχθρικόν έδαφος ολόκληρον το 9ον σύνταγμα υπό την διοίκησιν του συνταγματάρχου Γκολφινοπούλου και του ταγματάρχου Γερογιάννη μετ΄αναλόγου πυροβολικού υπό τον Κ. Τρικούπην και δύο ιλών ιππικού, των Τούρκων τραπέντων ήδη, κατόπιν όντως ανδρικής αντιστάσεως, εις φυγήν προς την Φιλιππιάδα· η επιτυχής αύτη εισβολή, καθ΄ην διεκρίθη ο ανθυπολοχαγός του πυροβολικού Δ. Βουρνάζος καταστρέψας και τα έναντι αξίας εκατομμυρίου κτήματα του περιφήμου Φουάτ βέη, εστοίχισεν εις τους ημετέρους 9 νεκρούς και 19 τραυματίες, χάρις τη λαμπρά ενεργεία του πυροβολικού, και τη συμπράξει δύο πλοίων της Μοίρας του Αμβρακικού, των αντιπάλων αφέντων επί του πεδίου της μάχης πενταπλασίους και πλέον. Μόλις εισβαλόντες οι ημέτεροι περιεκύκλωσαν τους Τούρκους εις τα αντίκρυ της ελληνικής όχθης οθωμανικά χωρία Νεοχώρι και Παχυκάλαμο, ενώ δε επροχώρουν ακάθεκτοι προς τα εμπρός, προβαίνοντες εις την κατάληψιν διαφόρων επικαίρων σημείων και στρατηγικών θέσεων, προσεβλήθησαν αίφνης δια συμπυρσοκροτήσεως εκ μέρους σώματος εχθρικού στρατού κεκρυμμένου όπισθεν λίθων, αγροικιών και χόρτων· πίπτουν τότε πρηνείς οι προελαύνοντες αφ' ου υπέστησαν τινάς απωλείας εις τραυματίας κυρίως, εν οις ελαφρώς μεν ο λοχαγός του μηχανικού Γεωργιάδης, πληγωθείς καθ' ην στιγμήν ετοποθέτει επί του ποταμού κινητήν γέφυραν, βαρέως δε και αποθανών εκ των τραυμάτων του ο εκ Πατρών έφεδρος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Κρητικός εις εκ των μάλλον τιμήσαντων το σώμα των εφέδρων αξιωματικών μας, όπερ τοσαύτας και τόσον αφιλοκερδείς προσήνεγκε πάνυ φιλοτίμως υπηρεσίας εις τον ατυχή ημών αγώνα. Ο Ιω. Κρητικός, ήτο τύπος γνησίου Έλληνος υπεράνω πάσης αρετής τιθεμένου την εθνικήν και ατομικήν φιλοτιμίαν, εκ νεότητος επιρρεπής εις τανδρικά και τανδρίζοντα ψυχήν και σώμα έργα, εις δε εκ των πρωτεργατών της εν Πάτραις συστάσεως της αρίστης γυμναστικής εταιρίας «Παναχαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος». Έπεσε μαχόμενος μετ΄εκτάκτου ανδρείας· είχε πλησιάσει μετά του υπ' αυτόν σώματος εις τινα περίβολον όπου ήσαν ωχυρωμένοι 50 ή 60 Τούρκοι και Αλβανοί. -«Παραδοθήτε, αν αγαπάτε την ζωήν σας !» εφώναξεν ο Κρητικός. Αλλ' ο φανατισμός των Τούρκων δεν επιτρέπει τοιαύτας λιποψυχίας. Ο εχθρός απεκρίθη εις την πρότασίν του δια συμπυρσοκροτήσεως· ηγούμενος τότε της διμοιρίας του ο Κρητικός εποιήσατο έφοδον λυσσώδη κ' ευρέθη αίφνης αντιμέτωπος δύο Τούρκων υπολοχαγών, και τον μεν εξ αυτών, Μεχμέτ ονόματι, αδελφόν του περιβοήτου Φουάτ βέη, εφόνευσε δια του πολυκρότου, θέλων δε να φονεύση και τον έτερον και μη έχων πεποίθησιν εις το πολύκροτόν του, έστρεψε να λάβη το όπλον ενός εκ των στρατιωτών· την στιγμήν εκείνην ο ζων υπολοχαγός επυροβόλησε κατά του κρητικού δια του όπλου του και η σφαίρα εισελθούσα δια της δεξιάς μασχάλης εξήλθεν ολίγον κάτωθεν του αριστερού μαστού. Ενώ μετεφέρετο εις το χειρουργείον εκράτει δια της δεξιάς χειρός του την προς τα αριστερά πληγήν του, αφ' ου δε ησθάνθη επερχόμενον το τέλος του είπεν εις τους φέροντας αυτόν στρατιώτας:
- Να μη μου σταυρώσετε τα χέρια· έτσι όπως κρατώ την πληγή μου με το δεξί χέρι να με θάψετε.
Ούτω και εγένετο. Μετ' ολίγον ο νεκρός του ατυχούς ανθυπολοχαγού εθάπτετο εις μικρόν εγγύς εξωκλήσιον....
Λύσσα εκδικήσεως κατέλαβε τους μαχητάς μας μόλις ο γενναίος ανθυπολοχαγός έπεσε βαρέως τετραυματισμένος, εξετοπίσθησαν δε οι φονείς του, εδεκατίσθησαν, διεσκορπίσθησαν και τέσσαρες εξ αυτών συνεληφθησαν αιχμάλωτοι.
(για περισσότερα δείτε εδώ αναφορικά με τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897)