"Το να καθήσω να περιγράψω με λεπτομέρειες τους εξευτελισμούς και τα βασανιστήρια που υποφέραμε ως να μας κλείσουνε στο έρημο συρματόπλεγμα του στρατοπέδου αιχμαλώτων, μου κοστίζει πολύ και τ' αφίνω..Εκείνο το συρματόπλεγμα όμως πρέπει να μείνη στην ιστορία, για να θυμίζη στους δικούς μας, που είχανε περιποιηθή τόσο ανθρωπιστικά τους Τούρκους αιχμαλώτους, ότι αυτό το λάθος δεν πρέπει να το κάμουνε δεύτερη φορά...
Έξη μέρες εμείναμε διψασμένοι και νηστικοί, πεταγμένοι στο ύπαιθρο σαν τα σκυλιά, στο διάστημα εκείνο εγνώρισα με φρίκη τη φοβερή όψι που παίρνει ο άνθρωπος άμα λυσσάξει!...γιατί πολλοί δυστυχισμένοι αιχμάλωτοι πεθάνανε με τρομερή αγωνία, επειδή δέν είχανε ούτε μια σταγόνα νερό έξη μέρες!
Γιά μισό κύπελο νεράκι έδωσα τότε σ' έναν αγριότουρκο το φτωχό μου ρολογάκι!...τι καλά που δεν το είχα πουλήσει στο Αφιόν!..μ' έσωσε από θάνατο φοβερό.
Τα περίφημα κολλαριστά χιλιάρικα που είχανε κρύψει μερικοί από την συμπλοκή του Εϋρέτ, εχάσανε την αξία τους, αφού οι Τούρκοι φαντάροι δεν τα γνωρίζανε..κ' έτσι με ολόκληρο χιλιάρικο ήταν αδύνατο να πάρη κανείς και μια σταγόνα έστω νερό!...
Κάποιος έτυχε να κρατά μια δεκάρα του Όθωνος ' την έτριψε με χώμα και γυάλισε σαν χρυσάφι...με τη δεκάρα εκείνη πήρε δύο τενεκέδες νερό, και οι Τούρκοι κοντέψανε να σκοτωθούνε μεταξύ τους...ποιος να την πρωτοαρπάξη.
Η αγωνία της δίψας ανάγκασε τους πειό απελπισμένους να σκάψουνε στη γη πηγάδι, με μία ελπίδα πως θα βρίσκανε λίγο νερό' οι Τούρκοι στην αρχή γελούσανε.. .όταν όμως είδανε πως το πηγάδι εβάθαινε πολύ με την υπεράνθρωπη προσπάθεια των δυστυχισμένων φαντάρων που εδούλευαν νύχτα-μέρα. ελύσσαξαν από το κακό τους...χτυπώντας άγρια, μέχρι σκοτωμού τους σκελεθρωμένους αιχμαλώτους, που η λαχτάρα της δίψας τους έδινε δύναμι και να σκάβουνε ακόμη, ενώ ήσαν ετοιμοθάνατοι' αρπάξανε τα δυο παληόφτυαρα, που με αυτά είχανε σκάψει ένα βάθος από δυόμιση μέτρα, και είδα τότε τα φτωχά παιδιά να σκάβουνε το χώμα με μυτερές πέτρες, και με τα νύχια τους.
Άλλοι παλαβωμένοι ολότελα, εγυμνωθήκανε και πέσανε στους βρωμερούς λάκκους των αποχωρητηρίων, ζητώντας από εκεί να πάρουν λίγη..δροσιά!
Πώς άνθεξα και είδα, και πέρασα τα φοβερά εκείνα μαρτύρια; Συστηματικά, διαλεγμένα για να θανατώνουν σιγά-σιγά τον άνθρωπο, για να βλέπη και ο ίδιος με τα μάτια του τον απαίσιο θάνατο που ερχώτανε αγριωπός να τον πάρη! 'Εξω από τα συρματοπλέγματα οι Τούρκοι μας κυττούσανε...γελώντας και επίνανε το δροσερό νεράκι από τα γύρω πηγάδια με τρόπο επιδεικτικό, ενώ εμείς πεθαίναμε της δίψας. ..ετρωγανε λαχταριστά φρούτα τη στιγμή που εμείς πεινούσαμε, ήμαστε νηστικοί από δέκα ημέρες!
Πολλές φορές επαίζανε κάποιο βάρβαρο παιγνίδι εις βάρος της δυστυχίας μας... ένας τσαούσης λοχίας ερχώτανε και μας έλεγε νά βγούμε από τό συρματόπλεγμα γιά νερό... Ο τόπος επλημμύριζε τότε κοντά στην έξοδο από ανθρώπους - φαντάσματα, που είχανε ζωγραφισμένη στην όψι τους τη λαχτάρα της δίψας, της πείνας! Και κείνα τα σκυλιά που δεν έχουνε άνθρώπινη καρδιά, που είνε μεγάλο στίγμα για τον πολιτισμό του αίώνά μας, επέφτανε πάνω στο σωρό με ξύλα τεράστια, και χτυπούσανε αλύπητα κλείνοντας τα μάτια...Όποιος έτρωγε μιά δέν ήθελε και δεύτερη..Έτσι λυ-γίζανε τα κακόμοιρα παιδιά, σαν τα στάχυα κάτω από το δρεπάνι, και πέφτανε στη γη ματοκυλισμένα. Ο επιθανάτιος βόγγος τους που ήτανε ικανός και θεριά να μαλακώση, έκανε τους Τούρκους να γελούνε!
Και ο ίδιος έφαγα μια στο κεφάλι μ' ένα χονδρόξυλο, και όπως έπεσα κάτω ζαλισμένος εσκέφθηκα με άγρια χαρά πως επί τέλους: θα πέθαινα!.. Θα τελείωναν για μένα τα μαρτυρία' έζησα όμως κ' έφαγα το πικρό ψωμί της σκλαβιάς επί οχτώ μήνες. Έζησα για να δω και άλλα βασανιστήρια, νάα κλάψω πολλούς από τους συμμαθητάς μου τ' Ουλαμού, που πεθάνανε από εξανθηματικό, κρυοπογήματα καί τόσες άλλες αρρώστειες.
Άμα περάσανε οι πρώτες έξη μέρες, και οι Τούρκοι δεν είχανε πειά κανένα φόβο να γυρίση πίσω ο νικημένος στρατός, άμα δηλαδή πιστέψανε και αυτοί πως πραγματικά ενικήσανε, αφού η καταστροφή συνεπήρε και ξερρίζωσε ολόκληρο τον Ελληνισμό από τη Μικρασία, προ πάντων όμως άμα κουραστήκανε από το εύκολο σκότωμα τόσου άμαχου καί άοπλου κόσμου, αποφασίσανε, για τα μάτια της Ευρώπης, να κάμουν ένα στρατόπεδο για τους αιχμαλώτους.
Τις πρώτες μέρες του Σεπτέμβρη ο λοχαγός Τζεμάλ-βέης εζήτησε τη βοήθεια των ουλαμιτών, να οργανώση ανθρωπινώτερα το στρατόπεδο μας.
Τη μέρα που αδειάσαμε το πρώτο συρματόπλεγμα ευρήκαμε πάνω από τρακόσα πτώματα μέσα... πτώματα που είχαν αρχίσει να σαπίζουν, και όμως εμέναμε κοντά τους, εκοιμώμαστε στο χώμα πλάϊ τους τόσα ημερόνυχτα!. Πώς να περιγράψη κανείς τη φρικτή εικόνα που παρουσιάσθηκε στα μάτια μας; Και όμως: οι Τούρκοι εψάχνανε ακόμη και τα πτώματα εκείνα με τήν ελπίδα κάτι νά κλέψουν!
Αλλά καΙ όσοιμείναμε ζωντανοί από την κόλασι εκείνη, μήπως είχαμε καλλίτερη εμφάνισί;... περισσότερη δύναμι;... Εκείνοι άψυχα πτώματα· εμείς πτώματα πού μας κινούσε το ένστικτο.....
Οργανώσαμε δεκαεφτά λόχους με δύναμι 305 αιχμαλώτων τον καθένα. Λοχαγοί διοριστήκανε ουλαμίτες με καθήκοντα να φτιάσουν μητρώα, να επιβλέπουν τη διανομή του συσσιτίου (;), να κάνουν τακτικά προσκλητήρια και να ορίζουν κάθε μέρα τις αγγαρείες που θα πηγαίνανε στην πόλι για δουλειά.
Με την ελπίδα να σώσουμε όσο μπορούσαμε περισσότερους αιχμαλώτους από τα νύχια των Τούρκων και της αρρώστειες εβάλαμε όλη τη δύναμι μας στην εκπλήρωσι της θλιβερής αποστολής μας. Πρώτοι λοχαγοί τοποθετηθήκανε οι ουλαμίτες: Χριστόπουλος, Λάζος, Καραδήμας, Γαβαλάς, Γούτας, Καραβούλης, Χατζηδάκης, Λαμπρίδης, Λαμπρόπουλος, Πάλλας Ροζάκης Γ, Τσάκαλος, Ροζάκης Σταμ., Λαγογιάννης, Χρήστου, Ζουμάκης, Βερνάρδος.
Οι γιατροί μας: Δελακοβίας, Παπαδόπουλος, Αποστολίδης καί Μπόσακας βοηθήσανε με πραγματική αφοσίωσι στη σωτηρία των αρρώστων και πληγωμένων, κ' έτσι το θανατικό ελιγόστεψε μέσα στο καινούργιο στρατόπεδο.
Κάποια μέρα ο επίατρος Χατζηπέτρος ήρθε στο στρατόπεδο με τον Τζεμάλ-βέη και διάλεξε τους πειό ευπρεπισμένους από μας, έφτιασε μία φάλαγγα από εκατό πάνω-κάτω, καί πήγαμε στήν πόλι.
Στο νοσοκομείο είχε πεθάνει ο ταγματάρχης Γιώτης Ξ. , και οι Τούρκοι εδώσανε στον Χατζηπέτρο την άδεια να τον θάψουμε στο χριστιανικό νεκροταφείο με κάποια πομπή για τον βαθμό του.
Πώς μου φάνηκε όταν περνούσαμε σε τετράδες τους δρόμους του Ουσάκ , και ο Χατζηδάκης έδινε βήμα!... Κουρελιασμένοι, μισοξυπόλυτοι , ασθενικοί ενοιώσαμε παρ' όλα αυτά βαθειά συγκίνησι και περηφάνεια που αξιωθήκαμε να λογαριασθούμε από τους Τούρκους άνθρωποι.Οι κάτοικοι του Ουσάκ μας κυττούσανε σαν μουδιασμένοι!... το ρυθμικό εκείνο βήμα τους είχε ξαφνιάσει...τους εθύμισε όπως και σε μας, την εποχήν που ο ελληνικός στρατός πατούσε στα καλντηρίμια τους και βροντούσε' τους εθύμισε την ομορφιά που είχε τότε το Ουσάκ, τη ζωηρή κίνησι, τα πολλά φώτα και τις μουσικές, και προ πάντων το χρήμα που έπεφτε άφθονο στα χέρια τους από το στρατό μας.
Όλ' αυτά τους τα θύμισε, όπως τα θυμηθήκαμε και μεις, βλέποντας την ερημιά και τη βρώμα του Ουσάκ, που σε τόσο λίγο καιρό - δύο μήνες—επήρε και πάλι την όψι Τούρκικου χωριού...
Και στη συνάντησι της ίδιας σκέψης με κείνους, μας ήρθανε δάκρυα στα μάτια, κ' ένα μικρό παράπονο εφούσκωσε τα στήθεια μας, για τη διαγωγή που εδείξανε σε μας, ενώ στα χέρια μας είχανε όλη την ελευθερία και ζούνε σαν άνθρωποι, να πλουτίζουνε, να γλεντούν.
Ο ταγματάρχης Γιώτης ήτανε ξαπλωμένος με τη λινοστολή του πάνω σ' ένα φορείο' τον πήραμε στον ώμο 4 και κάθε τόσο αλλάζαμε , ως που ολόκληρος ο Ουλαμός αξιώθηκε της τιμής νά δεχθή το ιερό βάρος του λειψάνου ενός από τους καλλιτέρους αξιωματικούς της Στρατιάς , που η μαύρη Μοίρα ηθέλησε να βάλη φρουρό αιώνιο σε μια γωνιά της σκλαβωμένης χώρας, για να θυμίζη στις γενεές του πανελληνίου τα ιερά δικαιώματα του αίματος και της ιστορίας.
Περνώντας από την ελληνική συνοικία ερειπωμένη άκρη ώς άκρη, εφθάσαμε στο νεκροταφείο μας. Η μανία των Τούρκων έφθασε και στο απαραβίαστο εκείνο άσυλο του ανθρώπινου πόνου!...οι σταυροί, τα μάρμαρα, η καγγελόπορτα. οι πέτρες αυτές από το μανδροτοίχισμα ελείπανε ... δυο-τρεις σταυροί ξυλένιοι , σπασμένοι κι΄ αυτοί, εδείχνανε στο διαβάτη πως κάποια φορά εκεί ,βρισκώτανε το νεκροταφείο ...
Εθάψαμε τον νεκρό , σ' ένα ταπεινό λάκκο και ο Χατζηπέτρος εδιάβασε μερικές ευχές της εκκλησίας μας από ένα βιβλιαράκι που έτυχε να σώση ... Με την καρδιά σφιγμένη εγυρίσαμε πάλι στο στρατόπεδο. κ' ένας πικρός στοχασμός εκέντριζε το νου μας :ο νεκρός ησύχασε στην αιωνιότητα ' ποια τύχη περιμένει εμάς τους άλλους :
Και ξέσπασε στο κεφάλι μας ένας βαρύς χειμώνας, που βοήθησε τους Τούρκους να μας ξεπαστρέψουνε μίαν ώρ' αρχήτερα!... Στο στρατόπεδο έπεσε τύφος εξανθηματικός, και οι πεθαμένοι εφθάσανε τους πενήντα την ημέρα! Οι άρρωστοι γεμίσανε τα πρόχειρα νοσοκομεία, καί από κει τους κουβαλούσαμε κατ' ευθείαν στο λάκκο... Νοσοκομεία κάμποσες βρώμικες αποθήκες, χωρίς θέρμανσι, χωρίς ήλιο ,χωρίς φάρμακα, χωρίς κρεββάτια.
Με την επιδημία πεθάνανε τότε και οι γιατροί Παπαδόπουλος καί Μπόσακας, θύματα της αφοσιώσεως και του καθήκοντος.
Τί να πω για το θανατικό που έπεσε στους φτωχούς ουλαμίτας; Εχάσαμε πάνω από τριάντα λαχταριστά παιδιά που τα ονόματά τους μου είνε αδύνατο να τα θυμηθώ με τη σειρά.
Κάνω μνημόσυνο σ' αυτή τη σκιά της ιστορίας για τους: Αγγελίδη, Χρήστου, Ρίζο, Λάζο, Χριστόπουλο, Ζουμάκη, Λαζάρου, Ζαφειρόπουλο, Ροζάκη Α. , Σουλή, Δρούτσα, Κωτσόπουλο, Σταυρουλάκη, κ.α. που εχαθήκανε στη φοβερή εκείνη θεομηνία, με το παράπονο πως οι κόποι τους επήγανε στο βρόντο, πως η ελπίδες τους εσκορπιστήκανε μέσα στην ανεμοζάλη της εθνικής καταστροφής...
Και όσοι απομείναμε ζωντανοί επροσπαθούσαμε με κάθε θυσία να σώσουμε το στρατόπεδο από τα νύχια της αρρώστειας και του απάνθρωπου Τούρκου.
Ο άλφα λόχος αιχμαλωτίσθηκε στο Οτουράκ-Τσιφλίκ μαζύ με τη μεγάλη φάλαγγα Τρικούπη' από τη στιγμή που είχαμε χωρισθή πάνω στην κορφή του Μουράτ-Νταγ δεν τους ξανασυναντήσαμε παρά μόνο μετά την επιστροφήν μας στην Ελλάδα.
Πολλοί από αυτούς εμείνανε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Αφιόν-Καραχισάρ και άλλοι μετατοπισθήκανε στο Τάλας της Καισαρείας. Οι πρώτοι, πηγαίνοντας στις αγγαρείες των Τούρκων, περνούσανε από τα γνώριμα μέρη του Αφιόν, εκεί που είχαμε νοιώσει τόσα Μεγαλεία, και φυσικά αισθανθήκανε βαθύτερα την πίκρα της σκλαβιάς, αφού διαβαίνανε κουρελιασμένοι και νηστικοί με τη βάρβαρη συνοδεία των Τούρκων, έξω από το παληό μας σχολείο που ήταν ερειπωμένο...
Τον Απρίλη του 1923 άρχισε η ανταλλαγή των αιχμαλώτων' είχα το ευτύχημα να φύγω από τους πρώτους του στρατοπέδου μας. Την ημέρα που, συντροφιασμένος από διακόσους άλλους αιχμαλώτους, επήγα στο σιδηροδρομικό σταθμό Ουσάκ ένοιωσα για πρώτη φορά, ύστερα από τόσους μήνες φριχτής σκλαβιάς, να ξαναγεννιέται μέσα μου η ελπίδα! Αισθάνθηκα επί τέλους πως είμαι άνθρωπος, πως υπάρχει γύρω μου η ομορφιά της φύσεως, πως ο Θεός ευδόκησε να δώση τέρμα στα βάσανα των αιχμαλώτων. Την τρελλή χαρά μου εθόλωνε μόνο η ανάμνησι των πεθαμένων ουλαμιτών, που δεν αξιωθήκανε να δούνε την μυριοπόθητη λευτεριά, την πληγωμένη μας Πατρίδα!
Με δέκα άλλους συμμαθητάς μου και αρκετούς φαντάρους βρεθήκαμε και πάλι μέσα σ' ένα φορτηγό βαγόνι, που θα μας επήγαινε στη Σμύρνη, σε ένα βαγόνι όμοιο μ' εκείνο που μας είχε μεταφέρει τον περασμένο χρόνο στο Αφιόν-Καραχισάρ, γεμάτους ελπίδες και όνειρα!
Η διαδρομή του τραίνου από το Ουσάκ μέχρι τη Σμύρνη ήταν για όλους μας ένα ονειρο' δυσκολευθήκαμε πολύ ν' αναγνωρίσουμε στις ερημωμένες εκείνες εκτάσεις την ομορφιά της χώρας που είχαμε κατακτήσει με το αίμα... της χώρας που είχε λάμψει τόσους αιώνες η ελληνική λεβεντιά, της χώρας που εγνώρισε σαν όνειρο τη λευτεριά, για να ξαναπέση και πάλι στον απαίσιο ζυγό της σκλαβιάς του Τούρκου, που είνε συνειθισμένος να ζη βουτηγμένος μέσα στο αίμα και τα ερείπια!...
Η Φιλαδέλφεια, αι Σάρδεις, η Μαγνησία, η Μαινεμένη, το Κορδελλιό, η Σμύρνη και όλα τ' ανάμεσα τους χωριά που άνθιζε άλλοτε ο ελληνισμός είχανε μείνει ρημάδια!... και μέσα στα μαύρα τους γκρεμίσματα οι Τούρκοι περπατούσανε αγριωποί, σαν ύαινες ματοβρεγμένες που ψάχνουν στο δρυμό να βρουν ψοφίμια!...
Τι να γράψω περισσότερα; Αυτή είνε η θλιβερή ιστορία του φτωχού μας Ουλαμού, που γεννήθηκε στις παραμονές της εθνικής καταστροφής και είδε τα όνειρα του να σβύνουν μέσα στον ανεμοστρόβιλο της συμφοράς!
Εινε η ιστορία τ' Ουλαμού που εβαπτίσθηκε στη φωτιά και στο αίμα, και βγήκε από κει με τη σιδερένια θέλησι και την αμετάτρεπτη απόφασι να μην ξεχάση ποτέ τους πεθαμένους του!"
" "
O Oυλαμός εφέδρων αξιωματικών του Αφιόν Καράχισαρ
Βρισκόμαστε στο φοβερό χειμώνα του 1921-22, ο ελληνικός στρατός μετά την επική προέλαση μέσα από την Αλμυρά έρημο (Ιούλιος - Αύγουστος 1921), αφού έγραψε σελίδες δόξης στις απότομες πλαγιές του Καλέ Γκρότο, εξάντλησε τις τελευταίες σταγόνες της επιθετικής του ορμής δίχως να πετύχει την καταστροφή του συνεχώς υποχωρούντος τουρκικού στρατού.
Τότε η Στρατιά της Μικράς Ασίας (Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1921) αναγκάστηκε να συμπτυχθεί και να εγκατασταθεί αμυντικά σε ένα τεράστιο μέτωπο, που άρχιζε από την Κίο στην Προποντίδα, περνούσε από τους κόμβους της Προύσας, του Εσκή Σεχίρ και του Αφιόν Καραχισάρ και κατέληγε στις εκβολές του Μαιάνδρου ποταμού, στο Αιγαίο πέλαγος.
Οι μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και ιδιαίτερα σε αξιωματικούς κατά τις επιχειρήσεις του 1921 δημιούργησαν κενά στις μονάδες τα οποία επιτάθηκαν κατά τη διάρκεια του χειμώνα, λόγω της μη επανόδου στο μέτωπο των αδειούχων και των τραυματιών που είχαν αναρρώσει. Οι «φυγόπονοι» με την ανοχή της πολιτικής και της στρατιωτικής ηγεσίας πετύχαιναν την απόσπαση στην ηπειρωτική χώρα ή σε επιτελεία και μονάδες γύρω από την Σμύρνη και τις μεγάλες πόλεις των μετόπισθεν.
Σχολείο Εφέδρων Αξιωματικών
Τα Σώματα Στρατού από το 1910 ήταν επιφορτισμένα με την επιλογή κατόπιν εξετάσεων και την εκπαίδευση των εφέδρων αξιωματικών. Τον Ιανουάριο του 1922, πραγματοποιήθηκαν εξετάσεις, για την επιλογή από τους υπαξιωματικούς των καλλιτέρων που θα φοιτούσαν στο Σχολείο Εφέδρων Αξιωματικών του Σώματος για ένα εξάμηνο και θα αποφοιτούσαν ως έφεδροι Ανθυπολοχαγοί πεζικού ή πυροβολικού. Στο Αφιόν Καραχισάρ, έδρα του Α’ Σώματος Στρατού (Σ.Σ.), στις εξετάσεις μετείχαν 1.200 άτομα και επελέγησαν 225 για να φοιτήσουν στο Σχολείο Εφέδρων Αξιωματικών, που έφερε τον τίτλο Ουλαμός Εφέδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ και λειτουργούσε σε ένα σχολείο της πόλης .
Την περίοδο αυτή η Μικρασιατική εκστρατεία είχε φθάσει σε αδιέξοδο, η ελληνική κυβέρνηση ήταν ουσιαστικά διεθνώς απομονωμένη με μοναδικό στήριγμα την Αγγλία και κυρίως τον Άγγλο πρωθυπουργό Λόυντ Τζώρτζ, ενώ η κυβέρνηση της Άγκυρας ενισχυμένη από διαφόρους (Σοβιετικούς, Γάλλους, Ιταλούς) προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο και να προετοιμάσει καλύτερα την σχεδιαζόμενη επίθεση.
Στη Στρατιά η κατάσταση που επικρατούσε ήταν επιεικώς κακή, η απραξία του χειμώνα και η αμυντική εγκατάσταση αφήρεσαν για πρώτη φορά την πρωτοβουλία από τα ελληνικά όπλα και δημιούργησαν ερωτηματικά σε αξιωματικούς και οπλίτες για την συνέχιση ή μη των επιχειρήσεων.
Το κλίμα αυτό βάρυνε ακόμη περισσότερο από την διαίρεση του σώματος των Αξιωματικών, λόγω των οξυμένων πολιτικών παθών, που είχε τις ρίζες της στο διχασμό της περιόδου 1916-17. Το χάσμα αυτό μεγάλωσε αφενός από την τραγική απόφαση της κυβέρνησης Βενιζέλου να στηθούν κάλπες (01 / 13 Νοε 1920) και στις μονάδες του μετώπου και αφετέρου από τις διασπαστικές κινήσεις, για τη δημιουργία αυτόνομου Μικρασιατικού Κράτους και των αξιωματικών οπαδών του Βενιζέλου, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα διοικητή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, για έλεγχο της κατάστασης μετά το διαφαινόμενο τέλος της εκστρατείας.
Επιπρόσθετα, το δηλητήριο της μαρξιστικής προπαγάνδας, για το μάταιο του αγώνα, χυνόταν στις ψυχές μερίδας των ανδρών του μετώπου, μεγάλωνε τη λαχτάρα για επάνοδο στις οικογένειες και όπως ήταν φυσικό επιδρούσε αρνητικά στο πνεύμα αυτοθυσίας.
Η διάταξη των αντιπάλων το βράδυ της 12ης Αυγούστου 1922
Η τουρκική επίθεση
Οι μαθητές του Ουλαμού και υποψήφιοι έφεδροι Ανθυπολοχαγοί είχαν σχεδόν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους, όταν το πρώτο φως της 26 Αυγούστου 1922 (με το νέο ημερολόγιο) άρχισε η καταιγιστική επίθεση του τουρκικού στρατού με το βάρος στα νοτιοδυτικά της πόλης.
Μέσα στο Αφιόν είχαν συγκεντρωθεί χριστιανοί πρόσφυγες που προστέθηκαν στις πέντε χιλιάδες αρμένιους της πόλης. Επίσης υπήρχαν πολλές στρατιωτικές μονάδες και επιτελεία, νοσοκομεία, αποθήκες υλικών και δύο σιδηροδρομικοί σταθμοί της Βαγδάτης και της Σμύρνης. Στον πρώτο επικρατούσε σχετική ηρεμία, ενώ στον δεύτερο σύγχυση, αταξία και χάος.
Παράλληλα με τις εκκενώσεις που είχε διατάξει το Α΄ Σ. Σ. οι χριστιανοί προσπαθούσαν απεγνωσμένα να σκαρφαλώσουν στους συρμούς για να γλυτώσουν από την τουρκική μανία.
Οι μαθητές του σχολείου ανήσυχοι τριγυρνούσαν στο προαύλιο του κτιρίου αγνοώντας τι γίνεται στο μέτωπο όπου οι υπερασπιστές των οργανωμένων κέντρων αντίστασης έδιναν ένα τιτάνιο αγώνα ενάντια στα στίφη των επιτιθεμένων που τους υποστήριζε μάζα βολών πυροβολικού. Ο εχθρός καταλαμβάνει στους τομείς της IV - I μεραρχιών τα πρώτα στηρίγματα, εκτοξεύονται αντεπιθέσεις αλλού με επιτυχία και αλλού όχι. Ρίχνονται στη μάχη οι λιγοστές εφεδρείες, σταθεροποιείται για λίγο η αμυντική γραμμή και έρχεται η νύχτα όπου το τουρκικό ιππικό εισχωρεί από αφύλακτη περιοχή στα μετόπισθεν των αμυνομένων.
Την επομένη στις 27 Αυγούστου η κατάσταση χειροτερεύει, η έλλειψη εφεδρειών και η εγκατάλειψη τομέων από λιπόψυχους επιτρέπει την μαζική τουρκική προέλαση. Μία οβίδα πέφτει κοντά στον μαντρότοιχο του σχολείου των εφέδρων, σημάδι ότι πλησιάζει ο τούρκος, ο πανικός αυξάνεται στον χριστιανικό πληθυσμό και η σύγχυση στο στράτευμα.
Ο Διοικητής του Α’ Σ. Σ. στρατηγός Τρικούπης αποφασίζει την οπισθοχώρηση στις 10.30 και αναθέτει στα δύο σχολεία εφέδρων (πεζικού και πυροβολικού), που συγκροτούσαν τον Ουλαμό του Αφιόν Καραχισάρ, μαζί με το Α’ Λόχο Γεφυροποιών υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Βλάχου Σίμου την κάλυψη της σύμπτυξης των δυνάμεων της IV Μεραρχίας. Η καταστροφή με φωτιά του υλικού που ήταν αδύνατο να μεταφερθεί κάλυψε με καπνούς την πόλη και επέτεινε την αταξία και τον πανικό. Παρά τις δυσκολίες η σύμπτυξη στην επόμενη γραμμή αμύνης ολοκληρώθηκε τις τελευταίες απογευματινές ώρες και ο Ουλαμός των εφέδρων αξιωματικών εγκαταστάθηκε πλησίον του στρατηγείου του Α’ Σ. Σ.
Ο Στρατηγός Τρικούπης εξέδωσε διαταγή για την κίνηση της επόμενης χωρίς πλήρη γνώση της κατάστασης που δημιουργήθηκε κατά την νύκτα από την μη κατάληψη από τα τμήματα των θέσεων που είχαν καθορισθεί, λόγω δράσης του τουρκικού ιππικού, του πανικού που δημιουργήθηκε και των μεγάλων απωλειών.
Το κυριότερο πρόβλημα δημιουργήθηκε μεταξύ των IV και I Μεραρχιών διότι δεν ήλθαν σε επαφή τα αποσπάσματα Πλαστήρα της πρώτης και Λούφα της δεύτερης κυρίως εξ αιτίας της αναίτιας μη κατάληψης της καθορισμένης θέσης από τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Στο κενό που δημιουργήθηκε τη νύκτα εισχώρησε το τουρκικό ιππικό και την επόμενη με την έναρξη της κίνησης αιφνιδιάστηκε και διαλύθηκε η IV Μεραρχία με αποτέλεσμα τη διάσπαση των δυνάμεων της περιοχής, στην ομάδα Φράγκου που κινήθηκε προς Τομλού Μπουνάρ εν αταξία και την ομάδα Τρικούπη που κινήθηκε νοτιοδυτικά.
Την επομένη 28 Αυγούστου ώρα 0500 με την έναρξη της κίνησης του στρατηγείου του Α’ Σ. Σ. και των υγειονομικών μονάδων από το Μπαϊράμ Γκιόλ, η εμπροσθοφυλακή προσβλήθηκε από τμήματα της 2ης Μεραρχίας Ιππικού, σφαγιάστηκαν αξιωματικοί του υγειονομικού και αιχμαλωτίσθηκαν 5-6 μαζί με τις γυναίκες των. Την κατάσταση έσωσε και πάλι ο Ουλαμός των εφέδρων αξιωματικών που συγκράτησε το τουρκικό ιππικό, μέχρι να επέμβει η IXη Μεραρχία και να εξουδετερώσει πλήρως την τουρκική Μεραρχία.
Οι τουρκικές όμως ενισχύσεις ήταν ασταμάτητες, στην μάχη που ακολούθησε με την ονομασία Ιλμπουλάκ- Χαμούρκιοϊ της 28-29 Αυγούστου, τα ελληνικά όπλα παρά την αρχική επιτυχία ηττήθηκαν και ξέφυγαν από την καταστροφή τις απογευματινές ώρες της 29 Αυγούστου, χάριν της επέμβασης ενός τάγματος του 26ου Συντάγματος και του Ουλαμού των Εφέδρων Αξιωματικών μαζί με τα τμήματα του 11ου Συντάγματος.
Έπεσε η νύκτα τα δρομολόγια προς Τομλού Μπουνάρ αποκλείσθηκαν και η ομάδα Τρικούπη, εξαντλημένη και εν αταξία, που επέτεινε ο συρφετός των μη μάχιμων μονάδων και των προσφύγων που ακολουθούσαν, οδηγήθηκε τις πρωινές ώρες της 3οης Αυγούστου στην παγίδα του Αλή Βεράν.
Μάχη του Αλή Βεράν και αιχμαλωσία
Στην κοιλάδα του θανάτου μήκους τεσσάρων - πέντε χιλιομέτρων και πλάτους δυο χιλιομέτρων, τις πρωινές ώρες της 30 Αυγούστου 1922 συσσωρεύτηκαν μονάδες μάχης, υποστήριξης, μεταγωγικά, νοσοκομεία και πρόσφυγες. Μια οχλοβοή ανερχόταν από το βάθος της κοιλάδας στις κορυφές των γύρω υψωμάτων, που είχαν καταληφθεί από τον τουρκικό στρατό με επικεφαλής τον Κεμάλ, η νίκη που θα ερχόταν ήταν βεβαία αλλά αυτός επιζητούσε την πλήρη καταστροφή.
Στο αμυντικό πέταλο που σχηματίστηκε με άνοιγμα στα δυτικά η πιο αξιόμαχη μεραρχία η XIIIη ( 2ο -3ο Συντάγματα ) μαζί με τον Ουλαμό των Εφέδρων Αξιωματικών τάχθηκαν στην κορυφή του πέταλου. Ο Ουλαμός των Εφέδρων Αξιωματικών με διοικητή τον Ταγματάρχη Βλάχο ενώθηκε με το 3ο Σύνταγμα.
Από τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες άρχισε η σφοδρή επίθεση 60 τουρκικών ταγμάτων, 16 ιλών και 23 πυροβολαρχιών κατά 16 ασθενών ελληνικών ταγμάτων με ελάχιστο πυροβολικό που έβαλε από ακάλυπτες θέσεις. Τα ελληνικά όπλα έγραψαν σελίδες αυτοθυσίας και ηρωισμού ο διοικητής του 2ου Συντάγματος Τσάκαλος έπεσε μαχόμενος και πολλοί άλλοι, οι απώλειες μεγάλες αλλά η XIII Μεραρχία μαζί με του ηρωικό Ουλαμό των υποψήφιων εφέδρων αξιωματικών κράτησαν μέχρι τη νύκτα.
Τότε άρχισε η διαφυγή των τμημάτων προς τα δυτικά εγκαταλείποντας στο πεδίο της μάχης χιλιάδες νεκρούς, πυροβόλα, υλικό, μεταφορικά και τραυματίες. Με αυτό τον τρόπο σχεδόν διαλύθηκε η ομάδα Τρικούπη διασπάστηκε σε τρεις φάλαγγες, περιπλανήθηκε στα βουνά και στις 2 Σεπτεμβρίου 1922, το υπόλοιπο του Ουλαμού των Εφέδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ αιχμαλωτίστηκε μαζί με τα υπολείμματα της φάλαγγας του Τρικούπη.
Οι υποψήφιοι έφεδροι αξιωματικοί, όπου χρησιμοποιήθηκαν κατά την τελευταία και τραγική φάση της Μικρασιατικής Περιπέτειας του Ελληνισμού δόξασαν τα ελληνικά όπλα. Έδειξαν αυταπάρνηση και απαράμιλλο ηρωισμό και δεν ακολούθησαν την εύκολη «διαφυγή προς την Σμύρνη» αλλά κέρδισαν επάξια στο πεδίο της μάχης το αστέρι του Ανθυπολοχαγού.
" "
